Буянаагийн ГАН-ОЧИР: Бид малдаа ямарч тэжээл өгдөггүй учраас мал маань ч бидэнд юу ч өгдөггүй

ХИЛИЙН ЦААНА 50 КМ-Т 

Инновацийн аялал маань Эрээн хотоос баруун тийш 50 км-т элсэн цөлд орших Шинэ Зеландын мах сүүний чиглэлийн АЛАГ ҮХЭР-ийг зохиомлоор хээлтүүлж эм тугалыг сүүний, эрийг нь махны чиглэлээр ялган тэжээх “Ши Бэй Ху” фермд зочиллоо. Тус фермийн нийт 500 үхрийн 230 нь саалийн, 270 нь махны үнээ. Сүүний чиглэлийн үнээ бүр өдөрт 40 литр сүү өгч, 1 литр сүүг түүхийгээр нь 6 юань, харин фермийн дэргэдэх хүүхдийн уудаг сүүний үйлдвэрт эцсийн бүтээгдэхүүн болгосоноор 2.3 доллараар борлуулж жилдээ 1 сая долларын орлого олдог байна. Тэгвэл махны чиглэлийн үхрүүдийн 5-6 сартай тугал нь 3000 орчим, нас биед хүрсэн үхэр 4000 доллар хүрдэгээс жилдээ 800 орчим мянган доллар олдог байна.
Анх “Ши Бэй Ху” ферм 2015 онд 800 орчим мянган долларын хөрөнгө оруулалтаар 300 үхэртэйгээр үйл ажиллагаагаа эхэлсэн бол өнөөдөр аль хэдийн анхны хөрөнгө оруулалтаа нөхжээ.

МОНГОЛ ПАРАДОКС

Жилдээ 1.8 сая доллар олдог ийм фермийг хэдийг л бол хэдийг байгуулж чадах газар нутаг бидэнд бий. Гэвч бодит байдал дээр ийм хэмжээний фермийг говийн цөлд битгий хэл Сэлэнгийн хар хөрсөнд Монголын хамгийн баян компаниуд ч ажиллуулж чадахгүй байна. Үүний гол шалтгаан МАЛЫН ТЭЖЭЭЛ.

Ер нь малыг байя аа гэтэл нь бордож байж больё оо гэтэл нь их ашиг авдаг байна.

Бидний зочилсон Ши Бэй Ху ферм тэжээлийн охь ЦАРГАС-ыг АНУ-с нэг тонныг 1004 доллараар худалдаж авч байна. Үүнийг тооцоолж үзвэл бид малаа тэжээхгүй дан ЦАРГАС тариад Хятад руу зарахад Оюутолгойгүй ч баян амьдарч болмоор.

Царгас бол Канад, АНУ зэрэг сэрүүн бүсэд 18 хувийн уургийн агууламжтай ургадаг дэлхийн хамгийн өгөөжтэй тэжээл. Өвөр Монголоос Хятадын өмнө нутаг хүртэл харьцангуй дулаан тул яаж ч тариалаад 13-14 хувийн уургаас хэтэрдэггүй. Харин Ар Монгол бол Канадтай нэг өргөрөгийн сэрүүн бүс тул малын тэжээл тариалах гайхамшигтай бүс.

Энэ давуу талаа мэдсэн АНУ, Канад усжуулалтын систем ашиглан жилд 3 удаа ургац авч Хятадын зах зээлд 16 онд 1 сая, 17 онд 1.3 сая тонн ЦАРГАС импортолжээ. Ийм өндөр уурагтай царгасыг нэг га-с 5 тонн-г хурааж аваад 400 доллараар борлуулдаг гэвэл ГА тутмаас 5 сая төгрөг олдог ажээ. Гэтэл өнгөрсөн жил Монголоос хадлан нэртэй Дорнодын өвс Хятадад зарагдсан нь дөнгөж 400 доллар хүрчээ.

БИД ЯАГААД ЧАДАХГҮЙ БАЙНА ВЭ?

Нэгдүгээрт Монголд нэг стандарт хангасан Монгол брэндийн нэг төрлийн ЦАРГАС гарч чаддаггүй бөгөөд 10 тариаланч 10 өөр сортын, 10 өөр чанарын царгас тарьдаг. Энэ бол цэвэр Засгийн газар, Шинжлэх ухааны академи хоёр хариуцах ёстой ажил.

Хоёрдугаарт бидэнд усалгааны нэгдсэн систем байхгүй. Усалгааны системийг эрүүлээр харвал манай улс усгүйдээ биш арчаагүй ялзарсандаа хургүй тэнгэрт дээрэлхүүлж байна. Увс аймгийн Баруун Туруун суманд гэхэд 50 мянган га газар тариалах чадалтай голын усыг боосон аварга том байгууламж байх ч 1990-д оны үеэс Увсын нэг бөх хувьчилж аваад өөрөө ч ажиллуулж чадахгүй, төр ч хүрч чадахгүй хамаг тариалангын газраа зангуунд идүүлжээ.

За тариалан тарьдаггүй нэг нөхөр ингэж улсаа алдын байж. Тариа тарьдаг хэд нь усалгааны систем барьж байна уу гэвэл худлаа. Учир нь Монголын хэдэн баян тариаланчид нь усалгааны системд хувиасаа мөнгө гаргах сэтгэлгүй болтолоо төрийг царайчилдаг болсон угжныхан.

Ингээд хэлэхээр тариа тарьдаг хүн бүхэн боож үхэх нь мэдээж. Гэвч үнэн нь энэ.

Миний бие С.Баяр Ерөнхий сайдын 5 төгөлдөршил төслийн хүрээнд газар тариаланд маш их хэмжээний татаас өгч байх үед Засгийн газарт Тэргүүн шадар сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байхад энэ их завхралын эхийг харж байлаа. Дараа нь Ерөнхий сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байхад Монголын газар тариалангийн толгой хэдэн том компани Ерөнхий сайдын өрөөнд 12 өдөр дараалан хуралдаж байхад тэдний яаж ялзарсан, сайд дарга нартай хэрхэн сүлбэлдсэнийг хараад ой гутаж байлаа.

Энд би мэдээж бүх тариаланчидыг хамруулаагүй. Хамуурсан цөөхөн хэдэн хүнд гаруудыг шүүмжилж байна.
Тэдний зарим нь улаанбуудай тариалдаг ч 1 га газартай нь 2 га газартай гэж худлаа мэдүүлнэ. Тэрийг нь мэдсэн ч мэддэггүй юм шиг сүлбэлдсэн төрийнхөн 2 га газарт тариалах үр, шатахуун өгнө. Ингээд авсан мөнгөнийхөө талаар нь тариа тариад талыг нь иднэ. Үнэндээ юу ч ургахгүй байсан ч ашигтай үлддэг, гаднаа худлаа зовлон ярьсан хүмүүс.

Ингээд ГА-с 2 тонны ургац авахаараа баярладаг. Нөгөөдөхөө 500 мянгаар улсыг дарамталж шахдаг гэвэл ГА тутам нь 1 сая төгрөг л гэсэн үг шүү дээ. Тэгээд хөрс хамгаалах ТЭГ технологи, шинэ бордоо зэргийг ярьсан гадаадаас ирсэн мэргэжилтэн Монгол залуус, шинжлэх ухаан судалгааны чиглэлийн хүмүүсээ гадуурхсан дэндүү хол хар практикчит. Араас нь үргэлж л ашиггүй байна, зовж байна, хэцүү ажил гэж зовлон тоочно. Хэцүүгүй ажил хаана байна. Тэгж л зовоод байгаа бол тэр зовлон болсон газараа улсад буцаагаад өгчихөөч гэвэл чадахгүйл дээ.

Өнөөдөр Сэлэнгэ, Дарханы бүс нутаг хэдэн тариачдын биш Монголын ард түмний өмч. Энэ өмч өдгөө хоцрогдсон уриншиуулах технологоос болж хар шороон хөрсөө нэгэнт алдаад дуусаж байгаа дараагын цөлжилтийн бай.

Бид усалгаатай ЦАРГАС тариалж чадвал жилдээ 2 ургац авах бүрэн боломжтой ажээ. Нэг үхэр өдөртөө 1-2кг царгас иддэг нь 365 хоногтоо үржүүлвэл 7 тонн. Ингээд бодвол мянган үнээний фермд жилдээ 7 мянган тонн ЦАРГАС хангалттай хүрэлцэнэ. Энэ хэмжээгээр бид жилдээ 1.8 сая долларын оролого олдог Ши Бэй Ху ферм шиг 500 үхэрийн ферм 14-ийг ажиллуулахад.

Бидний мах, сүүгээ шахах ёстой Хятадын төр 2020 он хүртэлх зорилтодоо хүн бүрт өдөрт 1 литр сүү уулгах гэж төлөвлөжээ. Хятадын нийт газар нутгийн 20 хүрэхгүй хувь нь тариалангийн газар. Тэдэнд бүр их хэмжээний ЦАРГАС, ҮХЭР, СҮҮ хэрэгтэй. Энэ хэрэгцээг хангаж цаашид ихийг хийж бүтээхэд манай улсад мөн ч олон цэгцгүй асуудлыг цэгцэлж, бүтэхгүй системийг эвдэлж хаях хэрэгтэй байна.

Ядаж л бидэнд гаалийн зохицуулалт байхгүйн улмаас Хятадын талд байгаа баталгаат агуулахыг ашиглаж чадахгүй тул ЦАРГАСАА дотоодын түмэн асуудлыг алалцаж, алалцаж шийдлээ ч гадаадад ярилцах буман ажил хүлээж байна.

ТӨРИЙН ДЭМЖЛЭГ

За муусайн Хужаа нарын бизнес болсон хойно төрөөсөө л тултал дэмжлэг аваа биздээ гэдэг үг Монголд нийтлэг. Төрөөс нь үнэхээр оновчтой туслаж 7000 долларын зардлаар худаг гаргаж өгчээ. Мөн зарим төрлийн эм тариаг өгдөг боловч вакцин, тодорхой давтамжтай тарих тарилгаа өөрсдөө худалдаж авдаг байна. Гэхдээ Өвөр Монголын засгийн газраас малыг эрүүл байлгах ажилд тавьдаг стандарт, шалгалт, дүрэм журам маш хатуу аж. Хандлага зөв бол төрийн дэмжлэг өчүүхэн бага ч маш нэмэртэй, хандлага буруу бол төрөөс бүх төсвөө барьсан ч юу ч үгүй.

Эцэст нь энэ бүхнийг хийж чадах сэтгэл зүрхтэй, өнөөдрийн бодит үнэнтэй нүүр тул өөрчилж чадах ТАРИАЛАНЧИД бий гэдэгт бат итгэнэм.

ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ…