Импортын татварыг тэглэсэн нь

Номын хэсгээс: Түлхүүр санаанууд

• 1997 он. Монголчууд дэлхийгээс, дэлхий нь ч Монголоос хол байв.
• Монголын газарзүйн байрлал өөрөө “импортын татвар” байлаа.
• Газарзүйн байрлал эдийн засгийн утгаараа өөрөө “импортын татвар” болчихоод байхад төрөөс нэрмээс болсон импортын татварыг хуулиар тогтоох нь стратеги зорилтод нийцэхгүй гэж үзсэн юм.
• Нүүдэлчдийн ахуй хэзээ ч өөрөө өөрийгөө бүрэн хангах эдийн засгийн систем тогтолцоо биш. Үүнийг түүхээс харж болно.
• Түүхэн он жилүүд өнгөрсөн ч гадаад худалдаа хийх хэрэгцээ, нөхцөл байдал өөрчлөгдөөгүй л байна.

1997 он. Монголын хүн ам 2.5 сая дахь иргэнээ өлгийдөн авч байлаа. Бүхэлдээ монголын нийгэм хуучин социалист эдийн засгийн хэв загвар, сэтгэлгээнээсээ бүрэн ангижирч чадаагүй, дэлхийд Монгол нээгдээгүй, монголчууд дэлхийгээс, дэлхий нь ч Монголоос хол байв.

1990-ээд оны эхэн үед үнэ ханшны жилийн өсөлт 300 хувь хүрч байсантай харьцуулбал үнэ ханшны өсөлт нэлээд буурсан ч жилдээ 50-60 хувьтай байв. Гадаадын хөрөнгө оруулалт гэх юм байсангүй. Нэг хүнд ногдох гадаадын хөрөнгө оруулалт 10 доллар хүрдэггүй байв.

Дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ унаж байв. Ийм л нөхцөлд өөр хоорондоо уялдаатай угсраа олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсний нэг нь импортын татварыг тэглэх явдал байлаа. Урт болон богино хугацааны асуудлаа шийдэх гэсэн хэрэг байв.

Урт хугацааны бодлогын стратеги чиглэл бол Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг Монгол руу татах явдал байв. Монгол улс газар зүйн байрлалынхаа хувьд Орос, Хятад том гүрний дунд байршсан, тэдгээр нь ДХБ-д ороогүй (Монгол 1997 онд гишүүн болсон, Хятад 2001 онд, Орос 2005 онд), протекционист бодлого нь хэвээр байв.

Дээр нь монголын дэд бүтцийн хөгжил сул дорой байсан нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад бэрхшээлтэй байв. Өөрөөр хэлбэл, Монголын газарзүйн байрлал, хөрш орнуудын нөхцөл байдал монголын хувьд өөрөө “импортын татвар” болсон хэрэг. Газарзүйн байрлал, бодит нөхцөл байдал эдийн засгийн утгаараа өөрөө “импортын татвар” болчихоод байхад төр, засгаас нэмж нэрмээс болсон импортын татварыг тогтоох нь стратеги зорилтод нийцэхгүй гэж үзсэн юм. Тийм ч учраас импортын татварыг тэглэх шийд гарч билээ.

Импортын татварыг тэглэх шийдэл гэнэт нэг өдөр бий болчихоогүй. Миний зөвлөхүүд тал талаас нь сайтар бодсоны үндсэн дээр санал болгосон хэрэг.

Нэг өдөр Цагаан сайд Их тэнгэрт ирлээ. Тэрбээр импортын татварыг тэглэх санал ярьж эхэллээ. Би сонссон дүртэй сууж яаж үйл хэрэг болгох улс төрийн алхмуудыг дотроо бодож байсан юм. 1997 онд Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгууль тохиож байв. АН-аас сонгуульд П.Очирбат Ерөнхийлөгч, МАХН-аас Н.Багабанди нэр дэвших нь тодорхой байв. Улс төрийн энэ моментумыг ашиглах санаа тээж байсан юм.

Дараах өдрүүдэд би П.Очирбат ерөнхийлөгчтэй уулзаж дахин нэр дэвшихдээ Сонгуулийн хөтөлбөртөө импортын татварыг тэглэх амлалт авахыг санал болгож байсан. Очирбат ерөнхийлөгч нэр дэвших мөрийн хөтөлбөртөө импортын татварыг тэглэх санал оруулж билээ. АН-аас нэр дэвшигчийн хөтөлбөрт импортын татварыг тэглэх санал орсон, түүнийг эсэргүүцэх нь улс төрийн том алдаа болно хэмээн Ардчилсан Холбоо эвслээс УИХ-д сонгогдсон олонхын бүлгийн гишүүдэд ярьж ухуулж эхэллээ. Тэдний олонх нь энэ үйл явдлын эдийн засгийн ач холбогдлыг ойлгоогүй ч МАХН хэмээх хүчтэй сөрөг хүчнийг эсэргүүцлийг хамтдаа давах ёстой гэсэн улс төрийн мэдрэмжтэй байсан тул төдий л удалгүй Импортын татварыг тэглэх шийдвэрийг УИХ-аар гаргуулсан юмдаг. Гэвч АН-ын олон гишүүн хуучинсаг сэтгэлгээнээсээ ангижирч чадаагүй байсан тул дотроо гомдолтой үлдэх шиг болсон. Тиймдээ ч намайг Ерөнхий сайдаас зайлуулсны дараа Ардчилсан Холбоо эвслийн олонх импортын татвар тэглэсэн шийдвэрээсээ ухрах шийдэл гаргасан байдаг.

Импортын татвар тэглэсэн богинохон хугацаанд гадаад худалдаа идэвхжиж монголын зах зээл бараа таваараар дүүрч, хамгийн гол нь инфляц мэдэгдэхүйц буурч, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад Монголд хөрөнгөө оруулах идэвхийг нь ихээр өдөөж чадсан юм.

Нүүдэлчдийн ахуй хэзээ ч өөрөө өөрийгөө бүрэн хангах эдийн засгийн систем тогтолцоо биш юм. Үүнийг түүхээс харж болно. Мал аж ахуйд түшиглэсэн амьдрал байгалийн хатуу араншингаас хараат, хүмүүний тал бүрийн хэрэгцээ болсон хөдөлмөр, гэр ахуйн багаж хэрэгслээс авхуулаад өмсөж зүүх хувцас, хоол тэжээл, ногоо жимсийг заавал ч үгүй гадаадтай худалдаа наймаа хийж олж авах шаардлагатай байдаг. Энэ нь түүхийн их аян дайнуудын эдийн засгийн шалтгаан байсан байдаг.

Угаас монголчуудад гадаад худалдаа бол амин хэрэгцээ байж ирсэн. Тиймдээ ч Их Монгол улсын үед Ази, Европыг холбосон Торгоны замыг бий болгож аюулгүй байдлыг нь хамгаалж байсан биз ээ.

Суурин аж ахуй эрхэлж амьдарч байсан хятадууд нүүдэлчдээс үргэлж болгоомжилж өөр зуураа амгалан амьдрах гэж Цагаан хэрэм байгуулж хамжлагын тариачдаа хашиж, тэднээсээ татвар авч амьдрахыг зорилгоо болгож байсан бололтой. Монголчууд Бээжинг түүхэндээ хоёр удаа довтолсон гэдэг бөгөөд эхний удаа Хятадыг захирах гэж, дараачийн удаа Алтан хааны үед бидэнтэй наймаа худалдаа хий, эс бөгөөс Бээжинг довтолно гээд хэлсэндээ хүрч хэд хоног Бээжинг галдан шатаагаад буцаад явсан байдаг. Худалдаа наймаа нүүдэлчин иргэншлийн хувьд амин хэрэгцээ байсан гэдэг нь түүхээс харагдана.

Түүнээс хойш олон зуун жил өнгөрсөн ч гадаад худалдаа хийх хэрэгцээ, нөхцөл байдал өөрчлөгдөөгүй л байна.