УЛС ТӨРИЙН ШИЙДВЭР ГАРГАХ ТҮВШИНД ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ОРОЛЦООГ ХЯЗГААРЛАГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС: МОНГОЛ КЕЙС

Forum on Global Human Rights Governance дээр товч үг хэлэх бололцоо олдов. Хөндсөн сэдэвийг хүргэж байна

——————————————————————

Хүмүүн төрөлхтөн энх амгалан, хөгжил дэвшил, хамтын ажиллагаа, хүний эрхийг урд өмнөхөөс илүү их хүсэмжилсэн цаг үед Хүний эрхийн засаглалын асуудлаар Форум зохион байгуулж байгаа нь чухал ач холбогдолтой арга хэмжээ юм. 

Хүний эрхийн засаглалын асуудлаар орон бүр өөрсдийн туршлагаа  хуваалцах нь цаг үеийн шаардлага билээ. Энэ асуудал нь асар том сэдэв, олон хэмжигдэхүүнтэй асуудал билээ. Та бүгдийн санал бодол, хэлэлцүүлэг хүний эрхийн засаглалыг боловсронгуй болгоход том хувь нэмэр болно гэж бодож байна. 

Уг форумд олон намын тогтолцоотой Монгол улсаа тэр дотроо Ардчилсан Намыг төлөөлөн оролцож байгаагийн хувьд Монгол Улсад Улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог хязгаарлагч хүчин зүйлсийн талаар манай судлаачдын хийсэн судалгааны талаар үг хэлэх нь Та бүгдийн анхаарал хүрэх боловуу гэж бодож байна. 

Улс төр дахь Эмэгтэйчүүдийн бүрэн дүүрэн, эрх тэгш оролцоог хангах нь зөвхөн хүний эрхийн асуудал төдийгүй өргөн утгаараа тогтвортой хөгжил, ардчиллын үндэс суурь болдог. Эмэгтэйчүүдийн оролцоотой баталсан аливаа шийдвэр нь нийгэмд тэгш байдлыг бий болгоход чухал үүрэгтэй. Харамсалтай нь улс орны түүх, соёлын онцлог, нийгэм, эдийн засгийн хөгжил, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн зан байдлын ялгаа зэрэг олон хүчин зүйлийн нөлөөгөөр нийгмийн амьдралын олон салбарт, тэр дундаа улс төрийн тавцанд жендэрийн тэгш байдал хангагдахгүй байгаа нь статистик баримтаас харагддаг. Энэ байдал нь тэгш, хүртээмжтэй хөгжилд хүрэх гол саад бэрхшээлийн нэг болж байгаа тул НҮБ-ын “Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд 2030”-д жендэрийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүд, охидыг эрх мэдэлжүүлэхэд чиглэсэн зорилтуудыг тусгасан билээ. Нөгөөтэйгүүр, 2020 онд эмэгтэйчүүдийг мэдэлжүүлэх, жендэрийн тэгш байдлыг дэмжих зорилготой Бээжингийн тунхаглал, үйл ажиллагааны хөтөлбөр баталсан. 

Энэхүү түүхэн үед зөвхөн ахиц дэвшлээ үнэлээд зогсохгүй тулгамдаад байгаа асуудал, саад бэрхшээлийг арилгахад урьд урдынхаас илүү хүчин чармайлт тавих хэрэгтэй болоод байна. Дэлхийн улс орнуудын үндэсний парламентууд дахь эмэгтэй гишүүдийн дэлхийн дундаж хувь 1995 онд 11.3 хувь байсан бол өдгөө 24.4 хувь болоод байна. Гэвч бүхэлдээ өөрчлөлт удаан байна. 

Дэлхийн эдийн засгийн форумын тооцоогоор, өөрчлөлт энэ хурдаараа явах юм бол улс төр дэх жендэрийн ялгаа энэ зуунд арилахгүй юм.

Сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд дэлхий даяар парламент дахь эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг нэмэгдүүлэхэд дорвитой дэвшил харагдсангүй. НҮБ-ын тайлангаас үзэхэд, 2019 оны байдлаар дэлхийн бүх улсын үндэсний парламентын ердөө 24.3 хувийг эмэгтэйчүүд бүрдүүлж байна. 2020 оны байдлаар, төрийн тэргүүнээр сонгогдсон хүмүүсийн 6.6 хувь (152 орны 10) нь эмэгтэй, Засгийн газрын тэргүүнээр сонгогдсон хүмүүсийн 6.2 хувь нь эмэгтэй байгаа юм. Дэлхийн хэмжээнд зарим нэг нааштай дэвшил ажиглагдаж байгаа хэдий ч Дэлхийн эдийн засгийн форумын 153 орныг хамруулсан Жендэрийн зөрүүтэй байдлын 2020 оны тайланд дурдсанаар дэлхий даяар жендэрийн тэгш бус байдлыг арилгахад дахиад 99.5 жил шаардлагатай байна. Энэ бол жендэрийн тэгш байдал тогтоох тэмцэл шувтрахад өдий байгааг харуулж буй хэрэг билээ. 

Монгол Улс эмэгтэй, эрэгтэй хүнд тэгш хандах үзэл санааг 1924, 1940, 1960, 1992 онд баталсан дөрвөн удаагийн Үндсэн хуульдаа тусгаж, мөн олон улсын гэрээ, конвенциудад нэгдэн орсон. 2012 оны сонгуулийн үр дүнгээр УИХ-ын нийт гишүүдийн 14.5 хувь нь эмэгтэйчүүд байсан 2020 оны сонгуулийн үр дүнгээр УИХ-ын нийт гишүүдийн 17.6 хувьд хүрсэн. Энэ нь манай улсын хувьд түүхэн үзүүлэлт хэдий ч дэлхийн дундаж (2020 онд 24.9 хувь), Азийн дундаж (2020 онд 20.5 хувь)-аас доогуур хэвээр байна.

Үндэсний статистикийн хорооны мэдээллээр манай улсын нийт хүн амын 49.15 хувь нь эрэгтэй, 50.85 хувь нь эмэгтэй байна. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас жил бүр гаргадаг Дэлхийн жендэрийн зөрүүтэй байдлын индексээр Монгол Улс буурсан үзүүлэлттэй байна. Шалтгаан нь  эмэгтэйчүүдийн улс төрийн эрх мэдэл, оролцооны түвшин хангалтгүй байгаа нь нөлөөлжээ.

Монгол Улсын сонгуулийн тухай хуульд нам эвслээс нэр дэвшүүлэх тооны доод хязгаар 20 хувь байх заалтыг оруулсан. 2020 онд Сонгуулийн тухай хуулийг баталсан боловч эмэгтэйчүүдийн оролцооны доод түвшнийг 30 хувьд хүргэх санал гарсан. 2024 онд Монголд парламентийн сонгууль болно. Шинэ сонгуулийн хуулиар нэр дэвшигчдийн 30-аас доошгүй хувь нь эмэгтэйчүүд байх хуулийн төсөл энэ өдрүүдэд яригдаж байна. 

Олон улсын практикаас харахад Эмэгтэйчүүдэд улс төрийн эрх мэдэл бүхий албан тушаалуудыг нээж өгөх нь илүү үр дүнтэй, сайн хэрэгжих хөгжлийн бодлогыг тодорхойлох боломжийг бий болгодог хэмээн үздэг.   Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлснээр нийгмийн халамж сайжирдаг эерэг талтай.

Үүний зэрэгцээ, Засгийн газарт эмэгтэйчүүдийн тоо өндөр байснаар боловсрол, хүүхдүүдийн хоол тэжээлийн асуудлаар дэвшил гаргаж, эмэгтэйчүүдийн энтерпренершпт ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийгддэг. Боловсрол, хоол тэжээлийн асуудал сайжирч, эмэгтэйчүүдийн эрхэлдэг жижиг бизнесүүдийг дэмжих нь хөгжиж буй орнуудад ядууралтай тэмцэх хамгийн нийтлэг, үр дүнтэй арга зам юм. Улс төрд эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл нэмэгдэх тохиолдолд дээр дурдсан дэвшил гардаг болох нь судалгаанаас харагддаг

Улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог хязгаарлаж байгаа хүчин зүйлсийн хүрээнд Монгол Улсад хийгдсэн судалгааг авч үзсэн болно

Дээрх судалгаанаас үзэхэд, улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоо хангагдахгүй байгаа гол шалтгаан нь нэгдүгээрт, эрэгтэйчүүд давамгайлсан улс төрийн бүтэц (35 хувь), хоёрдугаарт, эмэгтэйчүүдийг сонгогчид бага дэмждэг (13 хувь), гэр бүл дэх эмэгтэйчүүдийн ажил, үүрэг (12 хувь) зэрэг болж байна.

Асуудлыг гүнзгийрүүлэн судлах үүднээс фокус групп ажиллуулжээ. Судалгааны явцад дараах үр дүнд хүржээ. Үүнд: 

1. Гэр бүлийн үүрэг хариуцлагаас үүдсэн “давхар” ачаа нь эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог хязгаарлаж байна.

2. Жендэрийн хэвшмэл ойлголт эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог хязгаарлаж буй үндсэн суурь шалтгаан хэмээн жендэрийн экспертүүд дүгнэж байна.

3. Жендэрийн хэвшмэл хандлагаас үүдэн эмэгтэйчүүдэд хүлээн зөвшөөрөгдөх шаардлага үүсдэг нь улс төрийн оролцоонд хязгаарлалт болдог.

4. Төгс эмэгтэй, өө сэвгүй улс төрч байхыг эмэгтэйчүүдээс шаарддаг байна. Эрэгтэй улс төрчөөс илүү өндөр шаардлага эмэгтэйчүүдэд тавигддаг гэдгийг эмэгтэй улс төрчид, жендэрийн экспертүүдийн аль аль нь хүлээн зөвшөөрсөн. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн зүгээс эмэгтэй, эрэгтэй улс төрчдийн хувьд “ялгаатай” стандартыг тавьдаг гэсэн үг юм.

Дээрх судалгаанаас харахад эмэгтэйчүүдийн нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг ролийн талаарх хэвшмэл хандлагыг өөрчлөх, цаашлаад арилгахад боловсрол чухал үүрэг рольтой болох нь харагдаж байна.

Цаашилбал олон улсын сайн туршлагуудыг судлах явдал чухал ач холбогдолтой. Тухайлбал, Намын эмэгтэй гишүүдийн  квот нэвтрүүлэх санаачилгыг анх Швед улс гаргаж байжээ. Гэвч квот нь мерит зарчимтай зөрчилдөж байна хэмээн эсэргүүцэгчид мэтгэсний улмаас эмэгтэй гишүүдийн шаардлагыг удаа дараалан хүлээн аваагүй. Гэвч улс төрийн тэмцлийн үр дүнд эмэгтэйчүүдийн оролцоог аажимдаа нэмж чадсан байдаг. Мөн заавал биелүүлэх шаардлагагүй зөвлөмжөөс авахуулаад намын жагсаалтанд эрэгтэй, эмэгтэй нэр дэвшигчийг сөөлжүүлж оруулах (цахилгаан товчны систем хэмээн нэрлэгддэг) намын дотоод шаардлага гэх мэт янз бүрийн хэлбэрээр эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлсэн байдаг.

Монголд сонгуулийн шинэ хууль хэлэлцэх явцад “цахилгаан товч” асуудал хөндөгдсөн. Эцсийн шийдвэр гараагүй ч дээрх чиглэлээр арга хэмжээ авах сонирхол улс төрийн намуудад бий болж байна.

Нөгөөтэйгүүр, эмэгтэй улс төрчдийн хувьд сонгуулийн кампанит ажилдаа зориулан мөнгө хөрөнгө босгох нь эрэгтэйчүүдийг бодвол илүү түвэгтэй байдаг нь судалгаанаас харагдсан. Төрөөс улс төрийн намуудыг санхүүжүүлдэг байх нь энэ асуудлыг шийдвэрлэх гол шийдэл болохыг судалгаанд дурдсан орнуудын жишээ харуулж байна. Эдгээр орнуудын хувьд улс төрийн намуудад төрөөс олгох санхүүжилтийг жендэрийн тэгш байдлыг хангахад оруулж буй хувь нэмэртэй уялдуулж өгсөн туршлагыг судлах шаардлагатай юм.

Энэ мэтчилэн Монголд  оролдлогууд хийсээр байна.

Улс төрийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх олон орнуудын шилдэг туршлагийг судалж үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нь Хүний эрхийн дэлхийн засаглалыг төгөлдөржүүлэх нэгэн алхам болох юм. 

in English

The Forum on Global Human Rights Governance is organised at a critical time when our humanity, more than before, seeks to warrant the human rights for peace, prosperity, and lasting cooperation for all. 

Sharing country-specific experiences on the appropriate governance for human rights comes at an opportune time.The issue topic is enormously broad, with diverse factors influencing the outcome. Hence, your thoughtful input and in-depth discussions of the issues during this Forum will undoubtedly contribute to the further refinement of required governance. 

My contribution to the Forum is to share research on the experience of women in our politics. Specifically, the many factors contributing to their underwhelming participation in political decision-making. The findings may be of interest to this Forum given my representation of the multi-party state of Mongolia, in particular its Democratic party.  

Warranting women’s full and equal participation in the political process is a human rights issue and foundation for sustainable development and a democratic process. Decisions made with the involvement of women benefit societies by ensuring equality. Unfortunately, our histories, country-specific cultural features, the rate of economicdevelopment, and other factors like gender-specific behavioural differences prevent women from leading active political life, as evidenced in numerous statistics. Because these situations prevent us from building inclusive and sustainable development for our societies, the UN has included women’s empowerment as a specific goal we should all aim to reach for the 2030 Sustainable Development Goals. The Beijing Declaration followed in 2020 with detailed calls for action. 

Reflecting on this historical moment and assessing the rate of progress to date, it is evident that we have to try harder to remove the obstacles. Although representation of women in national parliaments increased from 11.3 per cent in 1995 to 24.4 today, the rate of change is slow. 

At this pace, the World Economic Forum predicted, the gender parity goal cannot be achieved in this century. 

Specifically, the change has been especially slow in the last 20 years. As described in the UN report, women’s representation at national parliaments is at 24.3 per cent, and only 10 out of 152 countries (or 6.6 per cent) have women as state and government leaders. Progress is being made on gender issues, but it will take 99.5 years to reach absolute parity between genders, said the 2020 World Economic Report. This means that the problem is too far out to be resolved meaningfully.   

Mongolia introduced gender equality in its constitution in 1924 and upheld it in the subsequent changes of 1940, 1960, and 1992. The ideology was further endorsed by joining international conventions and agreements. In 2012, women’s representation in the parliament was 14.5 per cent and increased to 17.6 per cent in the 2020 election. Although this is the record number in our parliamentary history, it is still lower than the world’s average of 24.9 (in 2020) and most Asian countries, where the average is 20.5 (in 2020). 

According to the national statistics, our population is 49.15 per cent male to 50.85 female. And according to the World Economic Forum index on gender equality, Mongolia has moved down in recent years. The main reasons for the decline were less participation of women in politics andleadership. 

Mongolia’s election law stipulates that the parties and coalitions nominate at least 20 per cent of candidates from women. The law was enacted in 2020, and discussion is underway to increase this number to 30 per cent. Mongolia’s next parliamentary election is in 2024. Therefore, the debateabout increasing the threshold to 30 per cent is particularly relevant to increasing the number of women in politics.   

International practice has proven that opening doors for greater participation of women in politics leads to better policies and more sustainable outcomes. Increased women participation results in greater social welfare. 

When more women are part of the government, more investments are made in education, child nutrition, and women-led entrepreneurship. This leads to greater social progress as these investments alleviate poverty and are the most effective tool for social advancement. But research shows this progress is made possible when women take increasing roles in political leadership. 

So what constrains women from leading more significantpolitical roles? Mongolia research shows that the main reasons are related to the following factors. First, the male-dominated political institutions or hierarchies (35 per cent)prevent women from participating. Second, insufficient voter support for women in general (13 per cent) detract potential candidates, and third, pressures of work-life-family balance (12 per cent) hinder women’s ability to lead active political lives. 

Digging deeper, researchers have highlighted the followingdetails by way of focus group discussions:  

1. Women carry most of the responsibilities of family life,and this ‘double’’ load prevents women from taking extra steps in politics

2. Our society still has stereotypical identities for women 

3. Because of these stereotypical roles, women take longer to get recognised for their abilities, and

4. More is demanded from women, to the point of being perfect. There’s a clear distinction between what is asked from women leaders in comparison to male leaders by the public that gender experts agree there’s an issue of a double standard. 

Therefore, to encourage more women to enter politics, it is integral to educate the public on the many roles women in play in our society to seek the necessary changes. 

Furthermore, experimenting with international practices is essential. For instance, Sweden was the first country to mandate a gender quota in political party nominations. At first, criticisms over quotas overriding the meritocracy system prevailed. But over time, women’s participation inleadership roles increased. Other non-mandatory measures,such as actively pursuing gender equality in party procedures, such as nominating a woman candidate forevery male candidate, a so-called zipper nomination, helps. 

The zipper nomination has been discussed in Mongolia, especially during the current debates on election law. Although the final decision has not been made, the parties are interested in introducing this novel nomination process. 

Another difference between women and male candidates is their relative strength in raising campaign funds. The research shows that it is more difficult for women to raise money than men. Therefore, studying ways to subsidisepolitical parties from state budgets could be the answer, especially if the subsidies are tied to the party’s activity of taking political leadership to decrease the gender disparity.  

Such and other initiatives are taking place in Mongolia. 

With the purpose of successfully embedding international practices that enable greater participation of women in political decision-making, ultimately advancing global human rights governance.