Уул уурхай яалт ч үгүй манай эдийн засгийн үндсэн салбар билээ. Үндсэн гэж нэрлэхийн учир нь Монголын эдийн засаг бүхэлдээ уул уурхайн салбараас олж буй орлогоос ихээхэн хамааралтай гэсэн үг юм.
Эрдэс баялагаасаа хараат байгаа орныг ОУВС “байгалийн нөөцөөр баян” орон гэдэг. Тэр нь үнэн хэрэгтээ биднийг “баян” гэсэн хэрэг биш, харин “Байгалийн нөөцөөсөө хараат” гэсэн утгыг гоё сайхан болгож хэлсэн хэрэг юм. Харийн хүн чамайг “баян” гэхээр хоосон хэрнээ өөрийгөө баян хэмээн бодож элдэв ааш зан гаргадаггүй байх хэрэгтэй л гэж хэлмээр байна.
Өнөөдөр Монголд тулгамдаж байгаа асуудал бол УУЛ УУРХАЙН ЗАСАГЛАЛ-ыг зөв тогтоох явдал юм. Эл хэрэгт тус болж магад хэмээн Норвеги зэрэг оронд амжилттай байгаа Баялгийн сангийн тухай болон зарим санааг товч хэлсү.
Нэг. Зах зээл дээр аливаа түүхий эдийн үнэ үе үе савлаж байдагыг хүмүүн төрөлхтөн эртнээс таньж мэджээ.
Нэгэнт үнэ савлаж байдаг тул үнэ өндөр байхад нь хуримтлал бий болгож үнэ унах үед нь хуримтлуулсан хөрөнгөө зардаг байх нь Баялгийн сангийн гол санаа юм.
Баялгийн сан байгуулах асуудал нь нэгэн зууны түүхтэй бөгөөд 2000 оноос хойш орон бүр Баялгийн сан байгуулах хэрэг рүү шуударч борооны дараахь мөөг мэт олширсон байдаг. Норвеги улс 1990 онд Баялгийн сан байгуулж байхдаа тэр нь 1 триллион долларт хүрнэ гэдгийг тухайн үедээ төсөөлж чадахгүй байсан гэдэг.
Хоёр. Баялгийн сан байгуулснаар бүх юм тогтвортой гоё сайхан болчихно гэсэн хэрэг биш юм байна. Эдийн засгийг урт хугацаанд тогтвортой авч явахын тулд өөр хоорондоо холбоотой олон бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай бөгөөд тэр нь хавтгай ширээн дээр бөмбөг тогтоох мэт хэцүү байдаг гэж Чилийн Баялгийн сангийн менежер хийж байсан нэгэн профессор ярьж билээ.
Гурав. Чили, Монгол хоёр орон зэсийн экспортоос хараат улс юм. Чили 2006 онд баялгийн санг байгуулсан бөгөөд өнгөрсөн хугацаанд 30 тэрбум ам. доллар бүхий хөрөнгө цуглуулсан нь өнөөдөр дэлхийн эдийн засгийн хямралтай үед хэрэг болж байгаа юм байна. Монгол улс 2017 он хүрч байж “Өв сангийн тухай хууль” гаргажээ. Үүнээс өмнө Монгол улс “Хүний хөгжлийн сан” байгуулсан боловч нэр уснаасаа болоод хүнээ хөгжүүлж байна гэж улс төржсөөр цуглуулсан хөрөнгөө үрэн таран хийгээд зогсоогүй бүр зээл аваад өртэй болсон байдаг. Тухайн үед “Зовох цагийн сан” хэмээе гэж байсан боловч дэмжлэг авч чадаагүйг энд дурдахад илүүц биш хэмээн бодож байна.
Ер нь Баялгийн сангаа хэрхэн нэрийдэхээс тухайн орны ард түмний өв хөрөнгөө хадгалах сэтгэлгээ хамаарч байна хэмээн эрдэмтэд үзээд Тэтгэврийн сан хэмээвээс үрэх сэтгэлгээ үүсдэггүй гэж зөвлөж байна.
Чили улс Баялгийн сангийн менежментийн ил тод байдлаар дэлхийд дээгүүр орж байна.
Дөрөв. Баялгийн сан аривжах хэрээр хөрөнгө мөнгөө хэрхэн удирдах вэ гээд том асуудлууд үүсдэг бөгөөд манайд одоохондоо энэ асуудал тулгамдаагүй байна. Цаашдаа том асуудал болох буйзаа.
Pax Mongolica 